تازه ترین نتایج ۲۵ سال پیوند كبد ایران
بیمارستان دی: معاون وزیر بهداشت، اعلام نموده كشور توانسته با انجام بیشتر از ۶ هزار پیوند كبد موفق، به ركوردهای خیره كننده ای در نجات جان بسیاری ازمبتلایان این بیماری از مرگ طی ۲۵ سال اخیر برسد.
به گزارش بیمارستان دی به نقل از پژوهشكده بیماری های گوارش و كبد دانشگاه علوم پزشكی تهران، اولین پیوند كبد در سال ۱۹۶۳ در «دنور» آمریكا توسط دكتر توماس استارزل انجام شد كه بیمار سپس ۲۰ ساعت، با وجود تلاش فراوان و مصرف ده ها كیسه خون فوت كرد؛ اما تلاش این جراح بزرگ در ادامه سبب شد آغازین پیوند كبد موفق در سال ۱۹۶۷ صورت گیرد. سرانجام سپس كشف داروی معجزه آسای «سیكلوسپورین» و استفاده از آن در دهه ۱۹۸۰، تحولی عظیم در پیوند كبد رخ داد، به گونه ای كه پیوند كبد بعنوان روشی عملی برای نجات جان خیلی از مبتلایان نارسایی كبد درجهان پذیرفته شد.با گذشت بیشتر از ۵ دهه از آغازین پیوند كبد موفق دنیا، داده های بین المللی نشان داده است كه سالانه به صورت متوسط بیشتر از ۲۵ هزار پیوند كبد موفق در سراسر جهان انجام میگردد و این رقم، هر سال در حال افزایش است؛ چنانچه در سال ۲۰۱۵، ۲۷ هزار و ۵۷۵ پیوند كبد (با سهم ۷۹ درصدی اهدا كنندگان مرگ مغزی و ۲۱ درصدی اهداكنندگان زنده) انجام شده كه حاكی از افزایش ۶ درصدی نسبت به ۲۰۱۴ است.«پیوند كبد» ایران، از قلب شیراز تا بام منطقهبیست و شش سال پس از دستاورد تاریخی آغازین پیوند كبد موفق جهان، شیراز با انجام اولین پیوند كبد توسط تیمی به سرپرستی دكتر سید علی ملك حسینی در سال (۱۳۷۲/۱۹۹۳)، چشمان نگران بیماران نارسایی كبد نیازمند پیوند را به «بیمارستان نمازی» معطوف كرد؛ جایی كه بعدها، تبدیل به قطب پیوند كبد و مهد آموزش و تربیت ده ها جراح كبد در سطح ملی و بین المللی به دست «پدر پیوند كبد ایران» گردید و تحت حمایت و راهنمایی وی، كشور شاهد رویش ۸ مركز دیگر پیوند كبد در برخی از شهرها شامل تهران، مشهد، كرمان، اصفهان، اهواز، تبریز و رشت همراه با توسعه قابلیتهای علمی، مهارتی وتجهیزاتی پیوند كبد در هر یك از این مراكز شد.اكنون ایرانی ها مفتخرند كه سپس ۲۵ سال تلاش بی وقفه پزشكان متخصص و جراحان و به مدد دانش ارتقا یافته پیوند كبد و درآمیختگی آن با فرهنگ غنی اهدای عضو، كشورشان كه در حلقه ۱۰ كشور برتر این دانش و تخصص پیشرفته پزشكی قرار گرفته، در «پیوند كبد از بیماران مرگ مغزی» بر بام منطقه ایستاده است.نتایج اولین مطالعه درباره دو دهه پیوند كبد در ایراندكتر سید علی ملك حسینی، استاد دانشگاه علوم پزشكی شیراز، دكتر رضا ملك زاده، رییس پژوهشكده بیماری های گوارش و كبد دانشگاه علوم پزشكی تهران، دكتر علی جعفریان، جراح و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشكی تهران، دكتر بیژن اقتصاد، متخصص پیوند اعضا از دانشگاه كلیولند آمریكا و ۲۰ تن از همكارانشان در تیمهای پیوند كبد ایران، با اتكا به داده هایی كه با همكاری مراكز مجری برنامه پیوند كبد و پژوهشكده بیماری های گوارش و كبد علوم پزشكی تهران جمع آوری شده، مطالعه ای انجام داده اند كه برای اولین بار، جزئیات كاملی از موفقیتهای ایران در مراكز پیوند كبد را شرح داده و اطلاعاتی درباره وضعیت پیوند كبد از اهداكنندگان زنده و مرگ مغزی درمراكز فعال، سنین دریافت كنندگان كبد پیوندی، علت بیماری گیرندگان، نتایج پیوند، شانس بقای بیماران دریافت كننده كبد پیوندی و... نمایش كرده و به شناسایی مناطقی از كشور می پردازد كه با كمبود اهدای كبد مواجه بوده و نیازمند تلاشهای اجتماعی نهادهای دولتی و مدنی برای افزایش خدمات پیوند كبد به بیماران نیازمند هستند.انجام بیشتر از ۶ هزار پیوند كبد با ثبت یك ركورد بی سابقهدكتر رضا ملك زاده، از نویسندگان مطالعه «وضعیت پیوند كبد در ایران» با تشریح نتایج این مطالعه، به تعداد پیوندهای انجام شده در كشور اشاره نمود و اظهار داشت: ۶ هزار و ۳۰۱ پیوند كبد طی ۲۵ سال قبل (۱۳۷۲- ۱۳۹۷) در ایران انجام شده كه ۵ هزار و ۸۱۹ پیوند كبد از بیماران مرگ مغزی و۴۸۲ پیوند كبد باز مربوط به اهداكنندگان زنده (صرفا بستگان فرد گیرنده) بوده است.رییس انجمن گوارش و كبد، این میزان اهدای كبد از بیماران مرگ مغزی در ایران را یك ركورد شگفت انگیز، بی نظیر و قابل تقدیر توصیف كرد.تعداد پیوند كبد بالغین و كودكان در ایرانوی اضافه كرد: از مجموع پیوند كبد انجام شده در ایران، ۵ هزار و ۱۶۶ مورد مربوط به بالغین و یكهزار و ۱۳۵ مورد مربوط به كودكان بوده است.سهم ۹ مركز فعال ایران در پیوند كبدرییس پژوهشكده بیماری های گوارش و كبد دانشگاه علوم پزشكی تهران، سپس به تعداد پیوند كبد انجام شده به تفكیك ۹ مركز فعال كشور اشاره نمود و اظهار داشت: سهم شیراز با بیشتر از دو دهه سابقه فعالیت، ۴۸۷۱ پیوند، مركز اول تهران- بیمارستان امام خمینی ۸۵۰ پیوند، مركز دوم تهران - بیمارستان طالقانی ۱۶۰ پیوند، مشهد ۲۶۱ پیوند، كرمان ۶۲ پیوند، اصفهان ۷۰ پیوند، اهواز ۱۱ پیوند، رشت ۱۰ پیوند و تبریز ۶ پیوند بوده و البته درصد موفقیت هر یك از این مراكز در پیوند كبد كودكان و بزرگسالان متفاوت می باشد.شیراز، قلب تپنده «پیوند كبد اهداكنندگان زنده» در ایراندكتر ملك زاده با تاكید بر این كه كبد قابل پیوند افراد زنده، صرفا از بستگان درجه اول فرد بیمار دریافت می شود، اضافه كرد: طی دو دهه گذشته، ازبین ۹ مركز فعال كشور، فقط مركز پیوند اعضای شیراز، پیوند كبد از اهداكنندگان زنده كه جراحی بسیار دشوار و پیشرفته ای است، داشته و شمار آن به ۴۸۲ مورد می رسد و باقی مراكز، پیوند كبد از اهداكننده زنده نداشته اند. شیراز بر بام «پیوند كبد از بیماران مرگ مغزی» جهان سال ۱۳۹۶ را باید سال جهشی دوباره برای قطب پیوند كبد ایران دانست. سالی كه شیراز، ركورد جهانی «مركز پیوند عضو پیتسبورگ» آمریكا را در پیوند كبد از بیماران مرگ مغزی شكست و بر بام جهان ایستاد.دكتر علی ملك حسینی در تشریح این ركورد شكنی شیراز اظهار داشت: مركز پیوند اعضای شیراز بعنوان قدیمی ترین و بزرگترین مركز پیوند عضو در ایران با انجام ۶۳۸ پیوند كبد در سال گذشته، ركورد ۵۶۱ پیوند كبد سالانه جهان كه متعلق به مركز پیوند پیتسبورگ آمریكا بود را شكست.به گفته پدر پیوند كبد ایران، مركز پیوند اعضای شیراز، همین طور موفقیتهای بسیاری در پیوند كلیه و سایر اعضا باز داشته است. بعنوان مثال، تابحال ۴۴۶۹ پیوند كلیه، ۱۵۴ پیوند كلیه – پانكراس، ۶۴ پیوند پانكراس، ۳۳ پیوند روده و ۲۱ پیوند همزمان چند عضو در ناحیه شكم داشته است.گروه سنی كه بیشترین پیوند كبد در ایران را داشته اندیكی از مهمترین پرسشهایی كه درمورد تمام بیماری ها، پراهمیت جلوه می كند، گروه های سنی درگیر آن بیماری است. دكتر ملك زاده، رییس پژوهشكده بیماری های گوارش و كبد دانشگاه علوم پزشكی تهران درباره سن گیرندگان كبد پیوندی در ۹ مركز فعال ایران باز اظهار داشت: نتایج مطالعه ما نشان داده است طی دو و نیم دهه گذشته، گروه سنی ۴۶ تا ۵۵ سال بیشترین پیوند كبد را با سهم حدود ۲۰ درصدی داشته اند و سپس، افراد سنین ۳۶ تا ۴۵ سال، ۲۶ تا ۳۵ سال، كمتر از ۱۲ سال، ۵۶ تا ۶۵ سال، ۱۹ تا ۲۵ سال، ۱۲ تا ۱۸ سال، و بالای ۶۵ سال قرار دارند.ركورد بی نظیر ایران در شانس بقای ۲۰ ساله دریافت كنندگان كبد پیوندیاستاد ممتاز دانشگاه علوم پزشكی تهران شانس بقای یك، ۵ و ۱۰ ساله بالغین دریافت كننده كبد پیوندی را به ترتیب ۸۵ درصد، ۷۷ درصد و ۷۱ درصد و بقای یك، پنج و ۱۰ ساله را برای اطفال دریافت كننده كبد، ۷۶ درصد، ۶۷ درصد و ۵۶ درصد اعلام نمود و اظهار داشت: به صورت كلی، طی یك دوره ۲۰ ساله، ۷۷.۴ درصد بیماران پیوند شده به حیات خود ادامه داده اند كه این ركوردی بی نظیر برای انجام پیوند كبد طی دوره بیست ساله در دنیا به حساب می آید.بیشترین علل پیوند كبد با استناد به نتایج ۹ مركز فعال در ایراننویسنده مطالعه «پیوند كبد در ایران» با استناد به نتایج این مطالعه در مورد شاخص ترین علل پیوند كبد انجام شده در میان بزرگسالان و كودكان در ۹ مركز فعال كشورگفت: هپاتیت بی، كریپتوژنیك (بیماری با بیشترین علت كبد چرب)، التهاب مجاری صفراوی، هپاتیت اتوایمیون، هپاتیت سی، كارسینوم سلولهای كبدی، بیماری ویلسون (نوعی اختلال ارثی در متابولیسم)، كلیگلر نجار (فقدان آنزیم های لازم برای ترشح صفرا از كبد)، هپاتیت ناشی از كبد چرب غیرالكلی و سیروز اولیه صفراوی مهمترین عوامل بروز نارسایی كبد و در نهایت پیوند كبد بزرگسالان در شش مركز مجری برنامه پیوند كبد بوده است.وی از انسداد صفراوی، بیماری ویلسون، كلستاز داخل كبدی ارثی، كریپتوژنیك (بیماری با بیشترین علت كبد چرب)، تیروزینمیا (ناهنجاری متابولیك مادرزادی)، هپاتیت اتوایمیون، كلیگلر نجار (فقدان آنزیمهای لازم برای ترشح صفرا از كبد)، هیپركلسترولمی (بالا بودن چربی خون)، هپاتیت نوزادی، التهاب مجاری صفراوی بعنوان مهمترین عوامل پیوند كبد كودكان در مراكز پیوند كبد ایران نام برد.مهمترین علل نارسایی كبد در ایران دكتر ملك زاده اما، مهمترین علل نارسایی كبد و مرگ زودرس ناشی از آنرا هپاتیت بی و سی دانست و اظهار داشت: هم اكنون یك میلیون و ۵۰۰ هزار نفر در ایران ناقل هپاتیت بی و ۳۰۰ هزار نفر ناقل هپاتیت سی هستند.فوق تخصص بیماری های گوارش و كبد، سیروز كبدی را یكی از مهمترین آثار وعوارض مبتلاشدن به هپاتیت بی، هپاتیت سی و كبد چرب غیرالكلی در صورت عدم درمان برشمرد و اظهار داشت: متاسفانه سهم سیروز كبدی ناشی از كبد چرب غیرالكلی كه عموما به علت پرخوری، بی تحركی و چاقی در ایران رخ می دهد، رو به افزایش است.سهم عوامل تشخیصی در افزایش پیوند كبد ناشی از هپاتیت های ویروسیفوق تخصص بیماری های گوارش و كبد، به نكته مهمی در زمینه وقوع نارسایی كبد حاصل از هپاتیتهای ویروسی اشاره نمود و اظهار داشت: تعداد قابل توجهی از پیوند كبد انجام شده در ایران به دلیل نارسایی كبدی ناشی از هپاتیت ها بوده است كه متاسفانه به علل «تشخیص دیر و درمان دیرهنگام» یا «تشخیص زود اما درمان دیرهنگام ناشی از مشكلات محل سكونت و عدم امكان دسترسی به مراكز خدمات تخصصی پیوند كبد» بروز كرده است؛ هر چند كه تاثیر تاخیرات بالقوه در یافتن كبد قابل پیوند از جانب اهدا كنندگان كه ناشی از شرایط دشوار این نوع پیوند است را نمی توان در تعلل بیماران برای اقدامات پیوند نادیده گرفت. مرگ زودرس بیشتر از نیمی از مبتلایان بیماری های مزمن كبدی در كشوربه گفته رییس انجمن گوارش و كبد ایران، بیماری های مزمن كبدی جزو عوامل مهم مرگهای زودرس در ایران است؛ به صورتی كه ۶۴ درصد افرادی كه بر اثر این بیماری ها در كشور فوت می كنند، كمتر از ۷۰ سال دارند و ۲۲ درصد آنها زیر ۵۰ سال هستند و گرفتار مرگ خیلی زودرس می شوند!مرگ ۵۴۰۰ ایرانی بر اثر بیماری های مزمن كبد طی سال گذشتهوی به تازه ترین آمار مرگهای ناشی از نارسایی كبد هر دو جنس در ایران طی سال ۹۶ اشاره نمود و اظهار داشت: در سال گذشته، ۵ هزار و ۴۰۰ نفر در كشور، بر اثر بیماری های مزمن كبدی جان خویش را از دست دادند كه از این مجموع، ۴ هزار شامل ۳ هزار فرد (۵۶ درصد) زیر ۷۰ سال و ۱۰۰۰ فرد (۱۹ درصد) زیر ۵۰ سال بوده و گرفتار مرگ زودرس و خیلی زودرس شدند.كبد ایرانیان با چاقی و بی تحركی چرب تر شده استدكتر ملك زاده، با آگهی نسبت به روند شیوع چاقی در ایران، آنرا یك عامل خطرمهم برای بروزكبد چرب دانست و اظهار داشت: متاسفانه سهم كبد چرب در بروز مبتلاشدن به نارسایی های مزمن كبدی در ایران در حال افزایش می باشد و به جرآت می توان گفت كاهش پرخوری و افزایش تحرك، دو نیاز بسیار ضروری برای سلامت كبد ایرانی ها است.اهمیت كنترل اضافه وزن به حدی است كه به قول دكتر ملك زاده، آسیبی كه چاقی به كبد می زند بیشتر از لطمه هپاتیت سی به كبد است، تا آن جا كه بخشی از درمان مبتلایان بیماری های مزمن كبدی، داروست و بخش دیگر، درمان چاقی در افراد دارای اضافه وزن استنگاهی به گامهای بلند ایران در جلوگیری از مرگهای زودرس كبدی با كنترل، درمان و پیوندبر اساس گزارش پژوهشكده بیماری های گوارش وكبد علوم پزشكی تهران، بااینكه مرگهای زودرس ناشی از نارسایی كبد، یكی از دغدغه های مهم نظام سلامت ایران است اما موفقیتهای فوق العاده، هم در پیشگیری وكنترل هپاتیهای ویروسی عامل بیماری و هم دستاوردهای قابل رقابت با كشورهای پیشرفته در زمینه پیوند كبد، كشور را جزو پیشتازان قرار داده است.ایران در حوزه پیشگیری، در گام نخست به سراغ ریشه كنی هپاتیت بی رفت و با چهار روش واكسیناسیون نوزادان، واكسیناسیون نوجوانان و بالغین واكسینه نشده، جلوگیری از انتقال هپاتیت بی از مادران مبتلا به نوزادان و درمان موثر تمام ناقلان هپاتیت بی شناسایی شده كه بیماری فعال دارند؛ همه تلاش خویش را برای كنترل این بیماری به كار گرفت و به اهداف تعیین شده نظام سلامت و سازمان بهداشت جهانی نزدیك و نزدیك تر شد.در گام بعدی، ایران طی یك موفقیت بسیار بزرگ، با تولید داروهای خوراكی موثرعلیه هپاتیت سی، به درمان قطعی، كامل، آسان و ارزان این بیماری رسید و هزاران بیمار را از خطر نارسایی كبد، انجام عمل پیوند كبد و حتی مرگ زودرس ناشی از آن با كمترین هزینه ممكن در قیاس با هزینه های سرسام آور جهانی، رهایی بخشید و در كنار این اتفاق مهم، اقداماتی را برای گروه های پرخطر همچون معتادان تزریقی، زندانیان و مبتلایان اچ آی وی، جهت كنترل هپاتیت سی و معرفی مبتلایان به مراكز بهداشتی برای دریافت خدمات درمانی رایگان، شروع كرد.امیدواری ایران برای ریشه كنی هپاتیت بی و سی تا ۱۵ سال آیندهاین گامها كه از غول هپاتیت سی، یك بیماری قابل درمان آسان ساخت، به قول دكتر ملك زاده، معاون وزیر بهداشت تا جایی اهمیت داشتند كه حالا ایران را به ریشه كنی هپاتیت بی و سی بعنوان دو عامل بسیار موثر نارسایی كبد، طی یك برنامه ۱۵ ساله بسیار امیدوار كرده است.اقدام دیگر ایران به نجات مبتلایان نارسایی حاد كبدی (Acute liver failure) معطوف بود كه دارای شانس بقای كمتر از۲۰ درصد در صورت عدم پیوند كبد بودند. اقدامی كه در ابتدا دشوارهای فراوانی به همراه داشت.دكتر علی ملك حسینی، پدر پیوند كبد ایران از رنجهای پیوند كبد در كشور گفت و از ناآگاهی عمومی شدید و رنج آور در مورد مرگ مغزی و امكان اهدای عضو این بیماران حتی در میان افراد تحصیلكرده، نبود فتوای مذهبی راهگشا برای پیوند عضو بیماران مرگ مغزی، فقدان قانون اهدای عضو، كمبودهای مالی ناشی از جنگ ویرانگر تحمیلی، ناكافی بودن تختها و تجهیزات بیمارستانی، كمبود پرستاران، متخصصان و جراحان و باز كاركنان آموزش دیده برای پشتیبانی نظام مند از فرایند اهدای عضو و... بعنوان مجموع شرایط ایران پیش از جهش فوق العاده در پیوند كبد نام برد.اما به قول پدر پیوند كبد ایران، این رنجها دیری نپایید؛ سال ۱۳۶۸، با صدور فتوای راهگشای امام خمینی (ره) در مورد امكان اهدای عضو بیماران مرگ مغزی كه دكتر ایرج فاضل نقش بسیار موثری در پیگیری تا مرحله صدور آن داشت و در ادامه با تصویب قانون اهدای عضو بیماران مرگ مغزی در مجلس، گام بلند ایران برای نجات بیماران نیازمند پیوند برداشته شد و این كشور، با آموزش مردم و بكارگیری كاركنان آموزش دیده برای شناسایی بیماران توانست به مسیر موفقیتهای خود ادامه دهد.افزایش شمار واحدهای شناسایی بیماران مرگ مغزی به ۵۳ واحد و ثبت ركورد بی نظیر در اهدای كبد دكتر ملك زاده، معاون وزیر بهداشت باز در ادامه تشریح دستاوردهای ایران برای اوجگیری «پیوند كبد» اظهار داشت: ما حالا شاهد افزایش قابل توجه مراكز شناسایی بیماران مرگ مغزی به ۵۳ واحد هستیم و این تلاش سبب شده كه ۹۰ درصد پیوند كبد در كشور با اهدای بیماران مرگ مغزی صورت گیرد و ۷۰۰ مورد اهدای كبد سالانه بیماران مرگ مغزی را شاهد باشیم كه این یك ركورد بی نظیر در جهان است. افزایش دسترسی به اهدا كنندگان متوفی كبد، همین طور دستیابی به اهداكنندگان متوفی كلیه برای بیماران نیازمند و در نهایت كاهش فشار ناشی از شرایط بر اطرافیان زنده فرد بیمار برای پیوند كلیه را به دنبال داشته است.ایجاد نظام ثبت بیماران نیازمند پیوند كبدایجاد نظام ثبت بیماران نیازمند پیوند كبد، اقدام دیگر ایران بوده است كه به قول رییس انجمن گوارش و كبد ایران، كمك موثری به سازماندهی بهتر توزیع كبد پیوندی بر مبنای نیاز مناطق مختلف كشور كرده است.افزایش شانس بقا و كیفیت زندگی دریافت كنندگان كبد پیوندیهمچنین به قول دكتر ملك حسینی، باوجود مشكلات در زمینه بقای كم بیماران در سالهای اولیه فعالیت مراكز پیوند كبد كشور، حالا كیفیت زندگی و بقای بیمارانی كه كبد پیوندی دریافت كرده اند، با پیشرفتهای حاصله در تكنیكهای جراحی و داروهای با كیفیت تر تقویت كننده سیستم ایمنی برای جلوگیری از رد پیوند، افزایش یافته و پیوند كبد موفق و دارای شانس بقای بالای بیماران نیازمند این نوع درمان در ایران، در حال افزایش می باشد.افزایش دسترسی تمام بیماران نیازمند به خدمات پیوند كبددكتر ملك زاده، معاون وزیر بهداشت باز اعتقاد دارد درحالیكه حالا حدودا ۹۵ درصد جمعیت ایران شامل كشاورزان، كارگران، كارمندان دولت و سایر اقشار جامعه، تحت پوشش بیمه های درمانی قرار دارند، نظام سلامت ایران سبب كاهش اختلاف در میزان دسترسی بیماران طبقات مختلف اجتماعی و اقتصادی در دسترسی به خدمات پیوند كبد شده است. وی اظهار داشت: وزارت بهداشت همین طور تلاش گسترده ای را برای پوشش صد درصدی هزینه بستری بیماران مرگ مغزی اهداكننده عضو و باز پوشش كامل بیمه ای و حمایتهای مالی و تجهیزاتی بسیار مناسب از صدها بیمار نیازمند پیوند كبد انجام داده است.معاون وزیر بهداشت، در همین زمینه به تاسیس بزرگترین بیمارستان خیریه فوق تخصصی پیوند اعضای خاورمیانه اشاره نمود و اظهار داشت: انگیزه های عالی برای نجات جان بیماران نیازمند پیوند كبد در ایران سبب تاسیس بیمارستان خیریه فوق تخصصی پیوند اعضا «بوعلی سینا» واقع در صدرای شیراز بعنوان بزرگترین بیمارستان پیوند اعضای خاورمیانه شد؛ به صورتی كه تمام پیوندهای شیراز الان در این بیمارستان انجام میگردد كه ۹۰ درصد هزینه های ساخت آنرا خیرین و بیماران بهبود یافته سپس پیوند كبد، پرداخت كرده اند.كاهش هزینه سفرهای طولانی مدت برای پیوند كبدرییس انجمن گوارش و كبد ایران، تصریح كرد: از سویی دیگر، افزایش تعداد برنامه های پیوند كبد و توسعه آن در مناطق مختلف ایران، كاهش نیاز به سفرهای طولانی مدت برای پیوند كبد و مراقبتهای پزشكی سپس آنرا به دنبال داشته است. پیشرفتهای بین المللی ایران در خدمات پیوند كبد دكتر ملك زاده، پیشرفتهای ایران در پیوند كبد را منحصر به خدمات ملی ندانست و تصریح كرد: مركز پیوند اعضای شیراز، خدمات پیوند كبد را به خارج از مرزها همچون كشورهای منطقه و آسیا: عراق، سوریه، لبنان، تاجیكستان، افغانستان، پاكستان، آذربایجان و... باز توسعه داده و ضمن انجام عمل های پیوند كبد بیماران، آموزش جراحان و كاركنان، در تاسیس مراكز پیوند كبد این كشورها نقش بسیار موثری ایفا كرده است.
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب