چراغ بازار سیاه ناصرخسرو باردیگر روشن شد
به گزارش بیمارستان دی «ناصرخسرو، محله ای كه نامش به بازار سیاه دارو گره خورده است. از هر طرف كه به ورودی های این خیابان نزدیك شوید، داروفروشان و دلالان به سراغ شما خواهند آمد و هنوز به ناصرخسرو نرسیده تبلیغشان شروع می شود... دارو... دارو... »
به گزارش بیمارستان دی به نقل از ایسنا، روزنامه شرق در ادامه نوشت: «با چشمانشان دنبالت می كنند و می پرسند؛ «چه دارویی می خوایی؟» با چهره هایی آفتاب سوخته، ردیف جلوی درب ایستگاه مترو ایستاده اند و با عبور هر رهگذری زمزمه می كنند: «دارو... دارو... » بااینكه مسئولان وزارت بهداشت بارها اعلام نموده اند كمبود دارویی در كشور وجود ندارد اما بازار داغ دلالان دارو بیانگر چیز دیگری است و این روز ها كار داروفروشان غیر قانونی به دلیل تغییرات نرخ ارز و تأثیرات آن بر واردات دارو، بیش از همیشه رونق گرفته و دلالان این كالای اساسی را به پاتوق همیشگی شان، یعنی خیابان ناصرخسرو كشانده است. انواع قرص ها، داروها و آمپول هایی را كه حتی در داروخانه های تخصصی نیز نایاب شده، به دستتان می رسانند. كار به جایی رسیده كه مسئولان وزارت بهداشت از نهادهای امنیتی و قضائی خواسته اند به سوژه رسیدگی كنند. در شبانه روز گذشته نیز حداقل در دو بخش خبری صداوسیما به این ماجرا پرداخته شده است.
اما سؤال اینجاست كه منشأ و مبدأ تأمین دارو در این بازار كجاست؟ چه عواملی موجب رونق باردیگر این بازار سیاه شده است كه در سال های گذشته تلاش هایی برای كنترل و كاهش فعالیت داروفروشان در این خیابان انجام شده بود.
كیانوش جهانپور، مدیر كل روابط عمومی وزارت بهداشت، درباره منشأ و مبدأ تأمین دارو در بازار سیاه ناصرخسرو به «شرق» می گوید: «داروهای مختلفی كه در بازار سیاه دارویی وجود دارند منابع مختلفی دارند. گاهی اینها داروهای قاچاق هستند و از مبادی غیر رسمی یا حتی امكان دارد به صورت پنهان كاری از مبادی رسمی و به صورت قاچاق وارد كشور و وارد بازار سیاه دارو شوند. برخی از این دارو ها اساسا جعلی و تقلبی هستند، یعنی حتی امكان دارد از خارج از مرز ها وارد كشور نشوند، بلكه در كارگاه های زیرزمینی تهیه و در چارچوب بسته بندی های جعلی شبیه به داروهای برند و آن چه مورد توجه بازار است، ساخته و در بازار سیاه عرضه شوند، چون از طریق رسمی قابلیت عرضه ندارند. البته برخی داروهایی كه توزیع كنترل شده دارند یا نایاب یا كمیاب هستند، آنها هم امكان دارد به صورت نشت از زنجیره توزیع دارو وارد بازار سیاه شوند. بدین سبب این دارو ها منبع و منشأ واحدی ندارند، چون امكان دارد داروهای كمیابی كه از آن صحبت می شود در زنجیره توزیع یا از طریق افراد و كاركنان متخلف در شركت های پخش، شركت های واردكننده، كاركنان داروخانه یا حتی شركت ها و داروخانه های متخلف این داروها به بیرون از داروخانه نشت پیدا كند و در بازار سیاه با قیمت های چند برابر قیمت مصوب به فروش برسد.»
او در ادامه درباره نظارت های سیستم سلامت بر خروج داروها از توزیع رسمی می گوید: «از جمله مهم ترین اقدامات مهمی كه در ماه های اخیر در این زمینه صورت گرفت، بحث هوشمندسازی نظارت بر زنجیره توزیع داروست. هم اكنون بیش از ۴۵۰ قلم داروی مصرفی در كشور وجود دارد كه جزء داروهای گران قیمت هستند و مورد استفاده بیماران خاص و صعب العلاج داخل سیستم هوشمندسازی قرار گرفته اند و این روند همچنان رو به توسعه است و مقرر است داروهای بیشتری در این سامانه قرار بگیرند. عموما داروهایی كه احتمال دارد در بازار سیاه عرضه شوند، در چارچوب این سیستم قرار می گیرند تا از مبدأ تا مقصد كه به دست مصرف كننده می رسد رصد شود. هم اكنون این ۴۵۰ قلم دارویی كه در این سیستم قرار گرفته اند در بازار سیاه و بازار موازی وجود ندارند اما برخی از داروها همچنان در این لیست قرار نگرفته اند كه آنها امكان دارد به هر دلیل در بازار سیاه عرضه شوند. البته این نكته نیز حائز اهمیت می باشد كه بسیاری از داروهایی كه امكان دارد در بازار سیاه دارویی ارائه شود و مشابه آن در بازار زنجیره ای تأمین و توزیع دارو به صورت رسمی در حال توزیع باشد اما علایقی كه برخی افراد به هر دلیلی به داروی برند دارند یا به توصیه پزشك یا به دلیل این كه پیش از این مصرف كننده داروی برند خاصی بوده اند و به نوعی چسبندگی به این برند دارند امكان دارد پای این افراد را به بازار سیاه دارو بكشاند. این افراد وقتی نمی توانند آن برند خاص را تهیه كنند امكان دارد به بازار سیاه كشانده شوند. تهیه دارو از بازار سیاه به هر حال ریسك بالایی دارد.»
به گفته جهانپور، ناصرخسرو بعنوان نماد بازار سیاه یا قاچاق داروی كشور شناخته شده است، البته امكان دارد این اتفاق در مكان های دیگری نیز رخ دهد و فقط ناصرخسرو نباشد. ناصرخسرو پدیده جدیدی نیست و می توان گفت همیشه وجود داشته است. البته این معضل مختص ایران نیست و حتی در پیشرفته ترین نظام های دارویی دنیا حدود ۱۰ درصد بازار دارو را بازار داروهای قاچاق و تقلبی شكل می دهد، حالا در ایران به نام ناصرخسرو شهرت دارد و در كشور های دیگر با نام های دیگر. در ناصرخسرو صرفا بحث ارائه دارو های مورد نیاز درمان مردم مطرح نیست. بسیاری از داروهایی كه در این بازار توزیع می شود امكان دارد اساسا كاربرد های غیر قانونی داشته باشد، چون این داروها از محل مجاز قابل تهیه نیست و عموما در بازار های سیاه یافت می شود، ازجمله مخدر ها، شبه مخدر ها، داروهای سقط جنین و در كنار اینها هم البته داروهایی كه امكان دارد به هر دلیلی در نظام دارویی به صورت مستقیم در دسترس نباشد نیز مشاهده می شود. افرادی كه بخواهند خارج از مسیر رسمی به دارو دسترسی پیدا كنند وارد بازار های سیاه می شوند.
البته بگفته این مقام مسئول در وزارت بهداشت، بازار ناصرخسرو تنها بازار سیاه داروی كشور نیست. وی در این باره می گوید: «با گسترش فضای مجازی و افزایش دسترسی مردم به فضای مجازی ما با پدیده ای مواجه هستیم كه می توان نام آنرا ناصرخسروی مجازی گذاشت. داروها یا مكمل هایی كه جعلی و قاچاق هستند یا از زنجیره تأمین نشت پیدا كرده اند یا بوسیله شبكه های مجازی معرفی و عرضه می شوند. در كنار این ما پدیده بازار داروهای ماهواره ای را نیز داریم كه داروهایی هستند كه از طریق ماهواره و شبكه های ماهواره ای فارسی زبان تبلیغ می شوند، شماره ها و آدرس های اینترنتی را در اختیار افراد قرار می دهند تا به آنها بازگشت كنند و حتی كالا را درب منزل دریافت كنند. تردیدی در این نداریم كه قسمت اعظم بازار سیاه دارو اساسا ارتباطی به زنجیره تأمین و عرضه رسمی دارو ندارد، این سوژه خارج از زنجیره توزیع دارو است و قاعدتا به لحاظ كارویژه، اختیارات و مسئولیت نظام سلامت ما امكان ورود مستقیم به حوزه فضای مجازی و نظارت مستقیم بر بازار های غیر مجاز دارو را نداریم، به همین خاطر از دستگاه های انتظامی و دستگاه های امنیتی می خواهیم به سوژه ورود پیدا كنند. اساسا ورود مدعی العموم و دستگاه قضائی می تواند دایره را بر افرادی كه در این بازار سیاه حركت می كنند تنگ كند.»
ناصرخسرو از گذشته تابحال محلی برای تهیه دارو بوده است، زمانی به صورت رسمی و با تغییر سیستم توزیع دارو، به صورت غیر رسمی اما چه عواملی موجب شد ناصرخسرو به محلی برای توزیع غیررسمی دارو و بازار سیاه دارو تبدیل شود؟
حسام الدین شریف نیا، كارشناس اقتصاد دارویی نیز با بیان این كه بازار دارویی در ناصرخسرو یك سابقه تاریخی دارد، به «شرق» می گوید: «قبل از انقلاب كه شركت پخش دارو وجود نداشت و توزیع دارو به صورت بنكداری انجام می شد، ناصرخسرو محل بنكداران دارویی بود و هر كسی كه قصد تهیه دارو داشت، به ناصرخسرو بازگشت می كرد. بعد از انقلاب روند توزیع دارو در كشور تغییر كرد و منظم شد. از آن زمان به بعد ناصرخسرو كاركرد خودش را بعنوان محل تأمین دارو به شیوه قبلی از دست داد.»
به گفته این كارشناس اقتصاد دارویی قاچاق ناشی از دو عامل است، نیاز و سود اقتصادی. بعد از انقلاب كه در كشور نظام ژنریك در حوزه دارو اجرا شد و اجازه واردات بسیاری از داروها به كشور گرفته شد. طبیعی است كه به داروی برندی كه در داخل كشور مشابه تولید داخلی آن وجود دارد، نیاز است. نیاز به داروهای برند در كشور وجود دارد كه این نیاز را قاچاقچیان غالبا از كشور تركیه تأمین می كردند. محدودیت ها امروزه بیشتر هم شده است و اجازه واردات داروی مشابه تولید داخل را نمی دهیم اما نیاز ها همچنان وجود دارد. ارز سوی دیگر این دارو هاست كه با قیمت های بالا وارد كشور می شوند. یك سری كالای غیر مجاز نیز مانند آمپول هورمون رشد یا داروی آمپول سقط جنین را كه نیاز آن در بازار غیر رسمی وجود دارد، از ناصرخسرو تأمین می كنند. اینها افرادی هستند كه به زنجیره رسمی تأمین دارو ارتباطی ندارند.
او دلیل گسترش این بازار را وجود دو عامل می داند و می گوید: «به دو علت این بازار امروزه گسترش پیدا كرده است؛ یك، ممنوعیت واردات داروی مشابه داخلی و دوم محدودیت است یعنی دارویی مانند دپاكین، مدوپار و... چون برخی افراد سودجو می دانند كه نیاز به این دارو وجود دارد، آنرا از داروخانه یا افراد به صورت دستی خریداری می كنند و در بازار سیاه با قیمت بالا می فروشند. نوع جدید قاچاق كه شكل گرفته، قاچاق معكوس دارو است. داروهای وارداتی یا تولید داخل به دلیل اختلاف نرخ ارز در داخل كشور بسیار ارزان شده است، به همین دلیل داروها را از داروخانه ها می خرند و در كشور های دیگر قاچاق می كنند.»
شریف نیا همچنین درباره خرید و فروش دفترچه می افزاید: «پیش از این داروها با كد ثبت نمی شدند و به راحتی برخی افراد می توانستند با مهر پزشك و... دارو را از كانال رسمی دارو خارج كنند اما با طراحی سیستم های جدید دیگر نمی توان این كار را انجام داد و این دارو ها شامل بیمه نمی شوند اما با خرید و فروش دفترچه می توان دارو های گران قیمت را از داروخانه تهیه و آنرا به كشور های دیگر قاچاق كرد. اگر قاچاق وجود دارد، برمبنای سود و نیاز است، ما برای این كه بتوانیم جلوی قاچاق و بازار سیاه را بگیریم، باید آنرا ریشه یابی كنیم. البته اخیرا كار های خوبی در این زمینه انجام شده است؛ مانند راه اندازی پرونده الكترونیكی سلامت كه هر چقدر زودتر راه اندازی شود و داروخانه ها و شركت های پخش زودتر به سیستم تی تك متصل شوند، احتمال بروز تخلف را كاهش می دهند.»
یكی از مسائلی كه درباره خروج دارو از سیستم سلامت مطرح است، خرید و فروش دفترچه بیمه است. مدیرعامل سازمان بیمه سلامت در واكنش به ماجرای دفترچه بیمه های كرایه ای، درباره چگونگی تأمین داروهای بازار سیاه ناصرخسرو به «شرق» می گوید: «دارویی كه در ناصرخسرو یا بازارهای شبیه به ناصرخسرو دیده می شود، منشأ های مختلفی دارد. امكان دارد این دارو ها قاچاق باشد یا دارویی باشد كه در فارماكوپه و نظام دارویی كشور وجود ندارد و به همین دلیل داروخانه ها نمی توانند آنرا عرضه كنند. تجویز چنین دارویی طبق قانون برنامه ششم توسعه تخلف است و در صورت تجویز چنین دارویی باید برمبنای جزء یك ماده ۲۸ قانون نظام پزشكی، با متخلف و كسی كه آنرا تجویز كرده است، برخورد قانونی شود. همچنین بخشی از این بازار مربوط به تخلفاتی است كه امكان دارد داروخانه ها یا شركت های توزیع داشته باشند كه البته من از حد و حجم آن اطلاعی ندارم. تأمین داروی بازار ناصرخسرو به شیوه های مختلفی انجام می شود. برای مثال فكر كنید فردی داروی گران قیمتی را مصرف می كند و پس از مدتی فوت می كند. حال خانواده اش نمی توانند داروهای آن فرد را به داروخانه پس بدهند. بنابراین می روند و در ناصرخسرو آنها را می فروشند یا در برخی موارد می بینیم كه پزشك پروتكل درمانی بیمار را تغییر داده و حالا بیمار داروهای گران قیمت باقی مانده را كه داروخانه هم آنها را پس نمی گیرد، به ناصرخسرو می برد و می فروشد یا حتی بخش بسیار اندكی از فروشندگان دارو در داروخانه ها، داروی تاریخ مصرف گذشته شان را وارد این بازار می كنند. یكی از موارد تخلف در این حوزه می تواند دفترچه های بیمه هم باشد.»
طاهر موهبتی درباره تحویل داروی بیماران خاص از طریق سامانه تأیید خدمت و برای جلوگیری از سوء استفاده های احتمالی اضافه كرد: «حدود ۳۸۰ داروی پرونده ای داریم و این طور نیست كه هر شخصی بگوید هموفیلی یا بیماری صعب العلاج دارد و به او دارو داده شود. بیماران خاص پرونده دارند و داروی مصرفی آنها نیز مشخص و در سامانه تأیید دارو، نشان دار است. هم اكنون ۸۰ درصد هزینه داروهایی كه گران قیمت هستند، در داروخانه ها از طریق سامانه تأیید خدمت، تحویل می شود. بنابراین وقتی كسی بیماری خاص ندارد و به داروخانه بازگشت می كند تا داروی بیمار خاص را دریافت كند، دارویی به او تحویل داده نمی شود. این در حالی است كه در نسخه ها نیز سقف وجود دارد و تعداد داروها در سامانه ثبت می شود. هم اكنون سامانه دارویی این توانایی را دارد كه داروها را برمبنای تخصص پزشك تجویزكننده، جنسیت، سن و قلم دارو، كنترل كند و بعد دارو تحویل داده شود. هر چه بتوانیم زیرساخت های فناوری اطلاعات را بیشتر در سازمان بیمه سلامت فراهم كنیم، سطح دسترسی مردم به خدمات راحت تر و سیاست گذاری ها واقعی تر خواهد بود و از سوءاستفاده های احتمالی نیز جلوگیری می شود.»
حواشی بازار سیاه دارو در ناصرخسرو در روز های اخیر وزیر بهداشت را نیز به واكنش واداشت. سعید نمكی در اجلاس معاونان درمان دانشگاه های علوم پزشكی سراسر كشور در این زمینه اظهار داشت: «چند ماه است از لزوم نظام سلامت الكترونیك و بعضی نقصان های زیرساختی در نظام سلامت و قوانین مغفول مانده فریاد می زنیم ولی برخی دوستان اخیرا دوربین به دست گرفته اند و در این حوزه روشنگری می كنند كه البته باز هم جای خوشبختی است و از آن استقبال می نماییم. ۳۰ سال قبل كه معاون بهداشت وزارت بهداشت بودم، به یكی از سیستم های امنیتی پناه بردیم كه ناصرخسرو از محدوده كنترل ما خارج است و كمك لازم داریم، طبق قراردادی بنا شد سرویس دریافت نماییم و سقف ریالی هم برای قرارداد تعیین شد و پس از مدتی كوتاه، كوپن سقف ما به اتمام رسید و حاصل آن تنها شناسایی وانت مملو از داروی قاچاق زیر یكی از پل های شهر بود.
نمكی در ادامه به فساد بدنه سازمان غذا و دارو اشاره نمود و اضافه كرد: «در سازمان غذا و دارو كه متأسفانه گاهی برخی از مجرمان این مجموعه یا شریك یا رقیب مجموعه های خارج از سازمان بودند، افراد خالص دانشگاهی را جایگزین كردیم. روزی باید همه ما پاسخ دهیم در ایام سخت مملكت كجا بودیم و چه كردیم؟ امیدوارم آن روز مجبور نباشیم بگوییم زیر چشمان ما با IRC پودر كاكائو و نارگیل، داروی قاچاق وارد كرده و توزیع كردند و كارمند ما هم پشت سیستم و سامانه این مساله را تأیید كرده است؛ یعنی بجای چرتكه، به دزدها ماشین حساب دادیم. خدا كند نگوییم سامانه ای داشتیم كه در آن، این توانایی وجود داشته كه یك خانم دكتر در ۱۳ یا ۱۴ مركز، مسئول فنی بود و سیستم و سامانه او را ریجكت نكرده بود.»
او با بیان این مسئله كه پرونده الكترونیك سلامت را راه اندازی كردیم و سؤال اینجاست كه چرا این پرونده سال ها اجرائی نمی شد، اظهار نمود: «اگر مقاومتی باشد، از آن رو است كه می دانند تنها علاج جلوگیری از قاچاق، ثبت صحیح و نظام جمع آوری داده ها است. چرا برخی مقابل این كه همه چیز شفاف شود، مقاومت می كنند؟ پرونده الكترونیك سلامت به ما كمك خواهدنمود كه پزشكی خانواده، راهنماهای بالینی و سیستم ارجاع را مستقر نماییم. كسی دنبال اجرائی كردن این موارد است كه بخواهد مملكت به سمت پاكیزگی برود و كسی كه مخالفت می كند، اساسا نمی خواهد مملكت نظم و صلاح پیدا كند. سامانه ای به نام تی تك داریم كه حاوی اطلاعات ارزشمندی است؛ اما مشكلاتی هم دارد كه همه را مأمور كرده ایم آنها را برطرف كنند. این سامانه باید در اختیار حاكمیت باشد تا اطلاعات حاكمیتی مصون بماند. اینها مباحثی است كه از چند ماه قبل با جدیت آغاز نموده ایم و هر ماه هم عده ای به جمع همراهان این رویكرد پیوسته اند و خواهند پیوست و هر روز به تحقق اهداف و آرمان ها در این راه نزدیك تر می شویم.»
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب